Πυθαγόρας ο Σάμιος: ο μυστικιστής.

Για την ζωή του δεν ξέρουμε πολλά πράγματα. Γνωρίζουμε ότι γεννήθηκε στην Σάμο, αν και ωρισμένες πηγές τον χαρακτηρίζουν Τυρρηνό, ίσως επειδή οι πρόγονοί του να προέρχονταν από παλιά προελληνικά φύλα (Διογ. Λαέρτ., VIII, 1). Γνωρίζουμε, επίσης, ότι το 532 έφυγε από την Σάμο, στην οποία είχε επικρατήσει ο λαϊκός κυβερνήτης Πολυκράτης, και πήγε στον Κρότωνα της Κάτω Ιταλίας. Η αυτοεξορία του αυτή δείχνει πως κατάγονταν από αριστοκρατική γενιά και πως ήταν φανατικός υποστηρικτής των προνομίων των ευγενών. Πριν επικρατήσει ο Πολυκράτης, ταξίδεψε στην Αίγυπτο και στην Βαβυλώνα, όπου μορφώθηκε και μελέτησε τα απόκρυφα ιερατικά συγγράμματα.

     Εντυπωσιασμένος από την καστοποιημένη δομή και οργάνωση των κοινωνιών της ανατολής, με το ιερατείο στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας, ένα ιερατείο το οποίο κρατούσε ζηλότυπα για τον εαυτό του όλη την γνώση, συνέλαβε την ιδέα να μεταφυτεύσει τους ιεροκρατικούς θεσμούς της ανατολής στην ελληνική γη. Πίστευε ότι έτσι θα κατάφερνε από την μια μεριά να σταματήσει τις κοινωνικές ταραχές και εξεγέρσεις που φαίνονταν ότι έρχονταν και από την άλλη θα ισχυροποιούσε την θέση των πλούσιων γαιοκτημόνων, οι οποίοι εδέχοντο πιέσεις από τα ανερχόμενα κοινωνικά στρώματα (εμπόρους, ναυτικούς, βιοτέχνες), την ίδια ώρα που ο λαός δεν ήταν πειθαρχικός και υπάκουος όσο παλαιότερα. Στην Ελλάδα όμως, οι κοινωνικές συνθήκες ήταν διαφορετικές. Παντού επικρατούσε αναβρασμός και η μία εξέγερση διαδέχονταν την άλλη, γκρεμίζοντας τους ολιγαρχικούς από την εξουσία. Έτσι όταν στην Σάμο επικράτησε το λαϊκό στοιχείο με επικεφαλής τον Πολυκράτη, ο Πυθαγόρας εγκατέλειψε την πατρίδα του, φοβούμενος ότι θα είχε περιπέτειες εάν έμενε εκεί, και κατέφυγε στον Κρότωνα. Διάλεξε την πόλη αυτή γιατί εκεί οι γαιοκτήμονες ήταν ακόμη ισχυροί, και επιπλέον υπήρχαν αρκετοί Ορφικοί, οι οποίοι πίστευε ότι θα τον στήριζαν και θα τον βοηθούσαν.

          (Πηγή εικόνας:www.grancaffescuola.it) 

 Στον Κρότωνα χωρίς να βραδυπορήσει ίδρυσε έναν θρησκευτικοπολιτικό σύλλογο, το ομακοείον, μέσα στο οποίο τελούνταν ωρισμένες μυστικές ιεροτελεστίες, και παράλληλα διδάσκονταν τα μαθηματικά, γίνονταν διδασκαλία πάνω στην θρησκεία, κι ακόμη μάθαιναν οι οπαδοί του και την ιατρική, δηλαδή πρακτικές θεραπευτικές γνώσεις τις οποίες είχε αποκτήσει ο ίδιος όταν σπούδαζε στις χώρες της ανατολής. Σύμφωνα με τις πηγές (Διογ. Λαέρτ. XIII, 3) ο σύλλογος ήταν ένα είδος μυστικής αδελφότητας, με περίπου 300 μαθητές και οπαδούς, ο οποίος δεν άργησε να αποκτήσει τέτοια δύναμη, ώστε να κυβερνάει αυτός την Πολιτεία, κατά τρόπο βέβαια ολιγαρχικό και αντιλαϊκό.

          Οι μαθητές του διακρίνονταν σε δύο κατηγορίες: τους μαθηματικούς, που ήταν οι εσωτερικοί μαθητές, οι οποίοι είχαν περάσει από αυστηρές δοκιμασίες και είχαν αποδείξει ότι ήταν πιστοί και αφοσιωμένοι, και τους ακουσματικούς, που ήταν οι εξωτερικοί μαθητές, στους οποίους δεν ανακοίνωνε την απόκρυφη διδασκαλία του. Ο Πυθαγόρας, δηλαδή, κρατούσε μυστική την διδασκαλία του και μόνο σε μερικούς έμπιστους μαθητές του γνωστοποιούσε τις βαθύτερες φιλοσοφικές του αντιλήψεις. Υπολόγιζε ότι με αυτούς θα μπορούσε να δημιουργήσει μία γερή και παντοδύναμη οργάνωση, η οποία θα κατόρθωνε, κατά το αιγυπτιακό σύστημα, να κρατήσει καλά στα χέρια της την εξουσία, στηριζόμενη σε νέους πολιτικοκοινωνικούς οργανωτικούς θεσμούς, πάντοτε προς όφελος των οικονομικά ισχυρών.

          Αυτονόητο είναι ότι τους μαθητές του τους διάλεγε πάντοτε από την τάξη των ευγενών. Εξέταζε προσεκτικά την κοινωνική και οικογενειακή τους προέλευση, την κοινωνική τους διαγωγή και συμπεριφορά, τα διανοητικά τους προσόντα, κυριώτερο όμως, προσόν ήταν η αυστηρή εχεμύθεια. Απαιτούσε από τα μέλη του συλλόγου του αυστηρή πειθαρχία και τυφλή υπακοή (Αυτός έφα). Ο λόγος του ήταν νόμος γι’ αυτούς. Τόσο αυστηρός ήταν ο κανονισμός αυτός, ώστε αργότερα πλάστηκε η παράδοση πως ο δάσκαλος τους τους επέβαλε πεντάχρονη σιωπή. Όσοι δέχονταν αυτούς τους όρους θα έπρεπε υποχρεωτικά να συνεισφέρουν την περιουσία τους και να ζουν κοινοβιακά.

            (Πηγή εικόνας:www.kathimerini.com.cy) 

       Όλα αυτά δείχνουν πως το ομακοείον δεν ήταν φιλοσοφική σχολή αλλά μία θρησκευτικοπολιτική οργάνωση, που ενδιαφέρονταν κυρίως για τα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα και όχι τόσο για το κοσμολογικό πρόβλημα. Ο Πυθαγόρας, έχοντας υπ’ όψιν του την πανίσχυρη κοινωνική θέση του ιερατείου των ανατολικών χωρών, φαντάζονταν ότι θα μπορούσε να δημιουργηθεί και στην Ελλάδα μία τέτοια κάστα, η οποία θα έπαιρνε στα χέρια της την κρατική μηχανή. Για να μπορέσει, όμως να οργανώσει την νέα αυτήν τάξη, εκτός από την πειθαρχία, την απόλυτη εχεμύθεια και την τυφλή υπακοή, θα έπρεπε πρώτα απ’ όλα η διδασκαλία του να έχει κάποιο ιδεολογικό περιεχόμενο, και επιπλέον η οργάνωσή του να μπορούσε να αυτοσυντηρηθεί, μια που οι οπαδοί του ανήκαν σ’ αυτόν και όχι στις οικογένειές τους. Για ιδεολογία, διάλεξε τις διδασκαλίες των Αιγυπτίων ιερέων - σοφών, και για την αυτοσυντήρηση της οργάνωσης καθιέρωσε την κοινοκτημοσύνη των περιουσιών των μελών.

        (Πηγή εικόνας:tektonismos.blogspot.gr) 

  Έχοντας τέτοιες επιδιώξεις ο Πυθαγόρας, θέλοντας δηλαδή να κρατήσει την παλιά αριστοκρατία στην προνομιακή της θέση μέσα στην κοινωνία, και παράλληλα να οργανώσει μία πνευματική αριστοκρατία που να μπορεί να κυβερνά, δεν καταπιάστηκε συστηματικά με το κοσμολογικό πρόβλημα, γιατί το πρόβλημα αυτό απασχολούσε όχι τους παλαιούς ευγενείς μα την νέα τάξη που ανέβαινε και εχθρεύονταν τους αριστοκράτες. Από την πλευρά των οποίων χρειάζονταν μία νέα ιδεολογία ηθικοπλαστική, σαν αντίβαρο της επαναστατικής Ιωνικής φιλοσοφίας, που εξαπλώνονταν σ’ όλες τις ελληνικές πολιτείες. Το μόνο ιδεολογικό καταφύγιο που είχε απομείνει στην παλιά τάξη ήταν η ηθική. Οι άνθρωποι, δίδασκε, δεν πρέπει να φροντίζουν μόνο για την γήϊνη ύπαρξή τους. Πρέπει να ξέρουν πως το ανθρώπινο σώμα γίνεται η αιτία να παραστρατεί η ψυχή από τον προορισμό της. Γι’ αυτό πρέπει να δαμάσουμε τις σαρκικές μας επιθυμίες και να φροντίζουμε για το πώς θα καθαριστούμε από κάθε είδους αμαρτίες που κάναμε, προκειμένου να σωθεί η ψυχή μας. Για να δώσει θρησκευτικό κύρος στην διδασκαλία του στηρίχτηκε στο δόγμα της μετεμψύχωσης. Μα για να διδάσκει ότι η ψυχή για τιμωρία της περνάει από σώμα σε σώμα κι ακόμη πηγαίνει και σε ζώα και σε φυτά, θα έπρεπε πρώτα να δεχτεί την αθανασία της ψυχής.

      (Πηγή εικόνας:souls-pathway.blogspot.gr) 

   Τα δύο αυτά δόγματα αποτέλεσαν τους βασικούς πυλώνες της διδασκαλίας του. Ο Πυθαγόρας ήταν ο πρώτος, ύστερα από τους Ορφικούς, που δίδαξε στην Ελλάδα το δόγμα της αθανασίας της ψυχής και της μετεμψύχωσης. Για ποιο λόγο, όμως, ο Πυθαγόρας υιοθέτησε αυτές τις απόψεις; Όπως ήδη είπαμε, ο βασικός του στόχος ήταν όχι μόνο να προλάβει τις επαναστατικές εξεγέρσεις, μα και να αναδιοργανώσει την τάξη των γεωμόρων. Αποσπώντας την προσοχή του κόσμου από τα εγκόσμια, και κάνοντας τον να ενδιαφέρεται για κάτι το αφηρημένο, όπως η ψυχή, για την σωτηρία της οποίας θα έπρεπε οι άνθρωποι να φροντίζουν νυχθημερόν κάνοντας καθαρμούς, αποφεύγοντας τις αμαρτίες και δείχνοντας υπακοή και πειθαρχία προκειμένου να αποφύγουν τις αλλεπάλληλες και εν πολλοίς ταπεινωτικές μετεμψυχώσεις, ο Πυθαγόρας πίστευε ότι θα μπορούσε να αναχαιτίσει τις επαναστατικές διαθέσεις του λαού, τον οποίο θα μετέτρεπε σε μία άβουλη μάζα, μία μάζα η οποία θα είχε απεμπολήσει τις πολιτικές και κοινωνικές της διεκδικήσεις, αφήνοντας έτσι ήσυχους τους γεωμόρους. Στην τάξη των οποίων θα έδιδε νέα πνοή, ζωντάνια και ορμητικότητα, μπολιάζοντας την με το πνευματικό ιερατείο, το οποίο προσεκτικά και συστηματικά δημιουργούσε. Έτσι οι πλούσιοι γαιοκτήμονες θα συνέχιζαν ανενόχλητοι να κυβερνούν και να απολαμβάνουν τα προνόμιά τους, και οι αρχόμενοι να κυνηγούν το όνειρο της μετά θάνατον ζωής και της μετά θάνατον δικαίωσης.

          Τα περί μετεμψύχωσης και αθανασίας της ψυχής δόγματα διδάσκονταν σ’ ένα πολύ στενό κύκλο έμπιστων και αφοσιωμένων μαθητών, οι οποίοι είχαν περάσει με επιτυχία τις αλλεπάλληλες δοκιμασίες και είχαν πάρει ωρισμένους ιερατικούς βαθμούς μέσα στην οργάνωση. Οι ακουσματικοί δεν χρειάζονταν να ξέρουν παρά ένα μόνο μέρος της διδασκαλίας, ενώ στον πολύ λαό έφθανε μόνον ο απόηχος για την αθανασία της ψυχής και την μετεμψύχωση, κυρίως δε το ότι εάν δεν ήταν υπάκουοι σε ωρισμένες εντολές, η ψυχή τους θα υπέφερε στην μετά θάνατον ζωή, στην πραγματική ζωή όπως έλεγαν. Οι εντολές αυτές ήταν του τύπου: κάνε τούτο, μην κάνεις εκείνο, τούτο επιτρέπεται, το άλλο απαγορεύεται, και βέβαια έρχονταν από το ιερατείο που ετοίμαζε ο Πυθαγόρας και το οποίο ήταν εντεταλμένο να προασπίζει τα συμφέροντα των αριστοκρατών της γης. Εάν οι άνθρωποι κατά την διάρκεια της γήϊνης τους ύπαρξης άλλαζαν συμπεριφορές και έκαναν ό,τι δίδασκε ο Πυθαγόρας, τότε η ψυχή τους δεν θα υπέφερε και θα πήγαινε σε τόπο που θα είχε όλα τα καλά¹.  

             (Πηγή εικόνας:truth.freeforums.org) 

   Αυτονόητο είναι ότι ο Πυθαγόρας κρατούσε επτασφράγιστο μυστικό το τυπικό της μύησης πάνω στο δόγμα της μετεμψύχωσης. Και το κρατούσε μυστικό και απόρρητο γιατί πίστευε ότι η κοινωνία πρέπει να είναι κλιμακωτά οργανωμένη με το ιερατείο να κατέχει την ύψιστη θέση μέσα σ’ αυτήν. Συνεπώς το δόγμα της μετεμψύχωσης, που ήταν η βάση της ηθικοδιδασκαλίας του Πυθαγόρα, σε τελική ανάλυση απέβλεπε σε καθαρά πολιτικούς σκοπούς. Αν οι εμποροναυτικοί, οι βιοτέχνες και οι λαϊκές μάζες που είχαν απαιτήσεις πολιτικές και κοινωνικές, συνήθιζαν στην εγκράτεια και στην κοινωνική πειθαρχία και, παράλληλα, πίστευαν στην μετεμψύχωση και φρόντιζαν για την σωτηρία της ψυχής τους, δεν θα έδειχναν ενδιαφέρον για πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές.

          Από στενή, όμως, φιλοσοφική άποψη, φαίνεται πως ο Πυθαγόρας σ’ έναν πολύ μικρό κύκλο μαθητών του έδινε άλλο περιεχόμενο στον όρο ψυχή. Ο Αριστοτέλης (βλ. Περί ψυχής, Ι, 2, 404a, 16 και Ι, 4) μας πληροφορεί πως από τους Πυθαγόρειους άλλοι μεν παραδέχονταν ότι η ψυχή ήταν αρμονία και άλλοι πως έχει αρμονία. Ο Σταγειρίτης ακόμη μας πληροφορεί πως μερικοί από τους οπαδούς του Πυθαγόρα δίδασκαν ότι ψυχή είναι «τα εν τω αέρι ξύσματα», ενώ υπήρχαν άλλοι που έλεγαν ότι ψυχή είναι «το κινούν τα εν τω αέρι ξύσματα»². Όπως και οι άλλες διδασκαλίες του Πυθαγόρα διατυπώθηκαν λειψά, έτσι και η θεωρία του για την υπόσταση της ψυχής διδάχτηκε από τους μαθητές του αποσπασματικά. Κι αυτό γιατί ο Πυθαγόρας και το θέμα αυτό το κρατούσε απόρρητο, και δεν το κοινολογούσε σε πλατύτερο κύκλο οπαδών του. Τις ολοκληρωμένες θεωρίες του τις ήξεραν μόνον οι πολύ λίγοι, οι εκλεκτοί, οι απόλυτα πιστοί και αφοσιωμένοι οπαδοί του, που πήραν μαζί τους στον τάφο τα όσα διδάχτηκαν από τον δάσκαλό τους. Όπως και το ιερατείο της Αιγύπτου και της Βαβυλώνας παραδέχονταν σωστές απόψεις για το κοσμολογικό πρόβλημα, αλλά τις κρατούσαν απόκρυφες, έτσι και ο Πυθαγόρας κατείχε ως ένα βαθμό την αλήθεια, αλλά άφηνε να προπαγανδίζεται η πιο χυδαία δεισιδαιμονία, προκειμένου να εξυπηρετήσει τις πολιτικοκοινωνικές του επιδιώξεις. Για να δώσει κύρος στις προσταγές του προς τα μέλη της οργάνωσης, τα ακούσματα όπως λέγονταν, έλεγε ότι αυτές είναι θεϊκές εντολές και ότι ο ίδιος ήταν απεσταλμένος του θείου. Δεν αποκλείεται να χρησιμοποιούσε και τεχνάσματα για να πείσει για τα λεγόμενά του, τεχνάσματα τα οποία θα είχε μάθει στην Αίγυπτο. Ο Πλούταρχος μας δίδει τέτοιες σχετικές πληροφορίες (Νουμάς, 8), ενώ ο Τίμαιος ο Φλιάσιος έγραψε «Πυθαγόρην δε γόητος αποκλίνοντ’ επί δόξας θήρη επ’ ανθρώπων, σεμνηγορίης παριστήν»³. Ο Πυθαγόρας είχε καταλάβει ότι η θρησκεία έπαιζε σημαντικό ρόλο στις κοινωνικές εξελίξεις, και χωρίς να διστάσει, προκειμένου να πετύχει τους σκοπούς του, εκμεταλλεύτηκε το θρησκευτικό συναίσθημα των συγκαιριανών του, τόσο των μαθητών του όσο και των απλών ανθρώπων, οι οποίοι από τα πανάρχαια χρόνια μέχρι σήμερα αποδεικνύονται όχι απλώς απλοί αλλά απλοϊκοί, πιστεύοντας σε μωροφιλολογήματα και σε «θαύματα».

Το εκκλησάκι στην είσοδο της σπηλιάς μ’ ένα δεύτερο λίγα μέτρα πιο κάτω «εξαγνίζουν» τον χώρο. (Πηγή εικόνας:www.samosportal.gr)

  

Η σπηλιά του Πυθαγόρα, στους πρόποδες του όρους Κέρκης (Κερκετεύς), 3 km βόρρεια του σημερινού Μαραθόκαμπου, καταφύγιο του Πυθαγόρα πριν φύγει για τον Κρότωνα. (Πηγή εικόνας:www.samosportal.gr)

  

          Ένα άλλο βασικό στοιχείο της διδασκαλίας του Πυθαγόρα ήταν η αριθμολογία. Η αρχαία παράδοση ομόφωνα μας πληροφορεί πως ο Πυθαγόρας ασχολείτο πολύ με τους αριθμούς. Μάλιστα πίστευε ότι η ουσία των όντων είναι ο αριθμός⁴. Λένε, οι ίδιες πηγές, ότι οι Πυθαγόρειοι κατέληξαν σ’ αυτό το δόγμα από την με πάθος ενασχόλησή τους με την μουσική. 

                 (Πηγή εικόνας:blogs.sch.gr) 

Το πιο πιθανό, πάντως, είναι ο Πυθαγόρας, ο οποίος είχε διδαχτεί ανώτερα μαθηματικά από τους Αιγύπτιους ιερείς, προκειμένου να δείχνει την πνευματική του υπεροχή στους μαθητές - οπαδούς του, να τους δίδασκε θεωρητική αριθμητική και γεωμετρία. Διδάσκοντας, όμως, ανώτερα μαθηματικά, και μάλιστα με τρόπο αφαιρετικό, κατ’ ανάγκη η διδασκαλία του έπαιρνε αφηρημένο ύφος και γίνονταν δυσνόητη. Δεδομένου ότι ήταν σπουδαίος μαθηματικός, χρησιμοποιούσε και την μαθηματική ορολογία στην ηθικοπλαστική διδασκαλία του. Έτσι, η διδασκαλία του πάνω στα κοινωνικοθρησκευτικά ζητήματα γίνονταν ακόμη πιο μπερδεμένη. Αυτό δεν τον στενοχωρούσε ιδιαίτερα. Οι ιερείς της Αιγύπτου τον είχαν διδάξει ότι για να έχει επιτυχία πρέπει έτσι να ενεργεί. Να προωθεί τους στόχους του, εντυπωσιάζοντας το κοινό με την πολυμάθεια και την επιστημοσύνη, χωρίς όμως να είναι ξεκάθαρα, άρα και απολύτως κατανοητά, τα όσα έλεγε. 

Τις γνώσεις τις κρατούσαν για τους εαυτούς τους και τις μαθαίνανε μόνο στους απογόνους τους ή στους ελάχιστους πολύ εκλεκτούς. Για να μην μπορούν οι άνθρωποι του λαού να γίνονται κοινωνοί αυτών των γνώσεων, εσκεμμένα οι Αιγύπτιοι ιερείς μπέρδευαν αυτές τις γνώσεις με θρησκευτικούς θρύλους και με μαθηματικούς τύπους και γεωμετρικά σχήματα. Αυτό έκανε και ο Πυθαγόρας. Και επειδή η διγραφία⁵ είχε καταργηθεί στην Ελλάδα και στην Κάτω Ιταλία, ο Πυθαγόρας χρησιμοποίησε τους αριθμούς προκειμένου να κρυπτογραφήσει την διδασκαλία του, διατυπώνοντας την στην συνθηματική γλώσσα της αριθμητικής. Οι αριθμοί δηλαδή του εχρησίμευσαν σαν κρυπτογραφήματα. Έτσι δεν υπήρχε φόβος κάποιες γνώσεις να φτάσουν ως τον λαό. Ωρισμένοι αριθμοί εθεωρούντο ιεροί, πιθανόν διότι οι αριθμοί αυτοί να έκρυβαν τα πιο έμπιστα ή τα πιο υψηλά ιστάμενα πρόσωπα της οργάνωσης. Ξέρουμε ότι η «τετρακτύς της δεκάδος» ήταν ιερός αριθμός και σ’ αυτόν ορκίζονταν τα μέλη του ομακοείου. Η τετρακτύς ήταν η παράσταση του αριθμού δέκα με σημεία σε πυραμιδική διάταξη, δηλαδή: 1+2+3+4. Το σημείο 1 πιθανόν να έκρυβε τον ίδιο τον αρχηγό - Πυθαγόρα, και οι άλλοι αριθμοί 2, 3, 4 τους πιο στενούς του συνεργάτες. Τον αριθμό 3 τον τιμούσαν πολύ οι Πυθαγόρειοι. Πιθανόν ο αριθμός αυτός να είχε άμεσες σχέσεις με τις πολιτειακές τους αντιλήψεις.

     Όπως ήδη έχουμε πει ο Πυθαγόρας δεν ήταν με όλη την σημασία της λέξεως φιλόσοφος, μα πιο πολύ πολιτειολόγος και θεολόγος, και η διδασκαλία του αντανακλούσε τις βλέψεις και τις ιδέες των παλαιών ευγενών, τους οποίους η κοινωνική διαφοροποίηση αλλού τους είχε γκρεμίσει από την εξουσία και αλλού τους είχε ρίξει στο περιθώριο της κοινωνίας. Γι’ αυτό και η προορισμένη για τον λαό διδασκαλία, όχι μόνον δεν ήταν χειραφετημένη από τις πρωτόγονες θρησκευτικές παραδόσεις, μα και ξεκινούσε από την βασική αρχή, πως μόνο οι θεϊκές δυνάμεις κυβερνούν τον κόσμο και πως το θείο είναι κυρίαρχο του κόσμου, ακίνητο και αιώνιο, παρόμοια με την άρχουσα τάξη των ευγενών. Ανεξάρτητα, όμως, από το τι έλεγε στην διδασκαλία του που απευθύνονταν στους πολλούς, ο ίδιος κατείχε την αιγυπτιακή ιερατική σοφία πάνω στο ζήτημα της γένεσης του κόσμου. 

          Κατά βάθος ήταν κι αυτός ένας φυσικός φιλόσοφος, αλλά το έκρυβε και μόνο σε ελαχιστότατους δίδασκε την αλήθεια για τα φυσικά φαινόμενα. Γι’ αυτό σώζονται μερικές μαρτυρίες που μας τον παρουσιάζουν για φυσικό, ακόμη και αιτιοκράτη (ντετερμινιστή): «Ανάγκην, έφη Πυθαγόρας, περικείσθαι τω κόσμω) (Ψ/ Πλούταρχου: Περί αρ. φιλ., Ι, XIII, 844e).

          Ο Πυθαγορισμός συνάντησε μεγάλη αντίσταση και πολεμήθηκε όχι μόνον σαν πολιτική οργάνωση, αλλά και σαν ιδεολογία στην Κάτω Ιταλία και στις άλλες Ελληνικές περιοχές. Ο πιο σφοδρός πολέμιος του υπήρξε ο Ηράκλειτος. Αν και αριστοκράτης ο ίδιος, αν και είχε μαθητεύσει στα ίδια ιερατεία με τον Πυθαγόρα, ωστόσο ο σοφός της Εφέσου δεν παραδέχονταν τις δοξασίες του αιγυπτιακού ιερατείου και ακολούθησε δικό του φιλοσοφικό δρόμο, τελείως διαφορετικό από αυτόν της καταγωγής του. Ο Ηράκλειτος μίλησε με πολύ περιφρονητικά λόγια για τον Πυθαγόρα, τον οποίο χλεύαζε και ούτε λίγο ούτε πολύ τον έλεγε τσαρλατάνο, που τα ανακάτευε όλα και παρουσίαζε ένα νεφέλωμα δογμάτων για φιλοσοφικό σύστημα.

          Οι αντιδραστικές ολιγαρχικές προσπάθειες του Πυθαγόρα, όσο κι αν στην αρχή βρήκαν αρκετούς οπαδούς στον Κρότωνα και σ’ άλλες πόλεις της Κ. Ιταλίας, δεν άργησαν να προκαλέσουν την λαϊκή αγανάκτηση. Η ταξική αντιπαράθεση οξύνονταν συνεχώς καθώς οι νέες παραγωγικές συνθήκες έφερναν στην εξουσία άλλη τάξη, από τα μεσαία στρώματα, και στον κοινωνικό ορίζοντα άρχισαν να μαζεύονται μαύρα σύννεφα. Ο Πυθαγόρας βλέποντας ότι έρχεται λαϊκή εξέγερση εγκατέλειψε τον Κρότωνα και πήγε στο Μεταπόντιο, όπου ακόμα κυβερνούσαν οι γεωμόροι και όπου υπήρχαν αρκετοί οπαδοί του, οι οποίοι του προσέφεραν προστασία. Σε λίγα, όμως, χρόνια, το 496, πέθανε.

          Στον Κρότωνα, όπως και σε άλλες ελληνικές πολιτείες της Κάτω Ιταλίας και Σικελίας, δεν άργησε να ξεσπάσει εμφύλιος σπαραγμός. Οι αντιολιγαρχικοί στα μέσα του 5ου αιώνα είχαν γίνει ισχυροί και αποφάσισαν ότι ήρθε η ώρα να πάρουν την εξουσία. Οι Πυθαγόρειοι, όμως, με την πλατιά και παντοδύναμη οργάνωσή τους αντιδρούσαν αποτελεσματικά και βαστούσαν καλά. Η αντιπαράθεση πήρε άγρια μορφή καθώς οι δημοκρατικοί αποφάσισαν να ξεμπερδεύουν με την οργάνωση του Πυθαγόρα μια και καλή. Περικύκλωσαν το οίκημα στο οποίο διέμεναν τα μέλη και οι οπαδοί της Πυθαγόρειας οργάνωσης και το έβαλαν φωτιά. Από τους Πυθαγόρειους γλύτωσαν μόνον τρεις: ο Άρχιππος, ο Φιλόλαος και ο Λύσις. Όλοι οι υπόλοιποι κάηκαν ζωντανοί. Ανάλογοι διωγμοί έγιναν και σε άλλες πόλεις εκτός από τον Κρότωνα. Παντού διαλύονταν οι οργανώσεις που είχε συστήσει ο Πυθαγόρας. Οι πιο πιστοί και αφοσιωμένοι μαθητές του σκοτώθηκαν ή κάηκαν.

          Έτσι, ύστερα από τον θάνατο του δάσκαλου, δεν υπήρχαν μαθητές του που να κατείχαν ολοκληρωμένη την διδασκαλία του. Εκείνοι που σώθηκαν πολύ πιθανόν να μην είχαν μυηθεί σε όλα και να μην είχαν περάσει όλα τα στάδια της μύησης και έτσι δεν ήξεραν τις βασικές αρχές της Πυθαγόρειας διδασκαλίας. Ακόμη, όμως, κι αν υπήρχαν μερικοί που ήξεραν πιο βαθιά την διδασκαλία του Σάμιου δεν τολμούσαν να την κοινολογήσουν από τον φόβο των δημοκρατικών. Έτσι, οι περισσότεροι από τους μετέπειτα μαθητές του άσκησαν την ιατρική, δηλαδή τις πρακτικές θεραπευτικές γνώσεις, που τους είχε διδάξει ο Πυθαγόρας, προκειμένου να μην έχουν μπλεξίματα με την νέα άρχουσα τάξη.

         Οι πιο γνωστοί από αυτούς τους γιατρούς ήταν ο Δημοκήδης ο Κροτωνιάτης και ο Αλκμαίων ο Κροτωνιάτης. Ένας άλλος Πυθαγόρειος ήταν ο Ίππασος ο Μεταποντίνος. Αυτός, όμως, δεν στάθηκε πιστός και αφοσιωμένος οπαδός του πυθαγορισμού. Ακολούθησε άλλες δοξασίες και στο τέλος παρουσίασε ένα κράμα δικών του ιδεών και διδασκαλίας του Πυθαγόρα, και μάλιστα την τελευταία την εμφάνισε σαν δικιά του. Για την λογοκλοπή του αυτή και γιατί έσπασε τον όρκο σιωπής κυνηγήθηκε από τους υπόλοιπους οπαδούς του Πυθαγόρα, οι οποίοι και τον πνίξανε στην θάλασσα. Αυτό προφανώς έγινε πριν διαλυθεί η Πυθαγόρεια οργάνωση, πριν δηλαδή το 430.

          Από την αρχαία παράδοση μνημονεύεται και ο Φιλόλαος, ο οποίος είχε σωθεί από την φωτιά που είχε βάλει ο επαναστατημένος λαός στο σπίτι που διέμεναν οι Πυθαγόρειοι στον Κρότωνα.

          Ο κωμωδιογράφος Επίχαρμος (556-460), που έζησε στα Υμβλαία Μέγαρα και στην Συρακούσα φαίνεται πως ήταν επηρεασμένος από την διδασκαλία των Πυθαγόρειων. Έμμεσα επηρεασμένοι από την Πυθαγόρεια διδασκαλία φαίνεται πως ήταν ο Χιώτης τραγικός ποιητής και φιλόσοφος, Ίων, σύγχρονος του Περικλή, και ο Ιππόδαμος ο Μιλήσιος, αξιόλογος αρχιτέκτονας και πολεοδόμος, μα και πολιτειολόγος.

          Όσο, όμως, κι αν προσπάθησαν οι μαθητές του, όσο κι αν η φήμη του απλώθηκε σ’ όλην την Ελλάδα, όσο κι αν ο Ηρόδοτος τον θεωρούσε σπουδαίο φιλόσοφο, όσο κι αν σε πολλές Ελληνικές πολιτείες οι ολιγαρχικοί τιμούσαν και θαύμαζαν όχι τον φιλόσοφο Πυθαγόρα, αφού δεν ήξεραν το φιλοσοφικό του σύστημα, αλλά τον πολιτειολόγο Πυθαγόρα, «τον δικό τους άνθρωπο», ο Πυθαγορισμός δεν μπόρεσε να ριζώσει και να βλαστήσει στην ελληνική κοινωνία  της εποχής εκείνης. Κι αυτό γιατί ο ιστορικός ρόλος της τάξεως, στην υπηρεσία της οποίας ο Πυθαγόρας έθεσε όλες του τις γνώσεις και όλες του τις ικανότητες, είχε εκ των πραγμάτων τελειώσει^. οι νέες παραγωγικές σχέσεις, που είχαν δημιουργηθεί, απαιτούσαν νέα ιδεολογία και νέα πολιτικά καθεστώτα. Στα τέλη του 5ου και στην διάρκεια του 4ου αιώνα ο Πυθαγορισμός έχει περιπέσει σε πλήρη ανυποληψία, και η ελληνική διανόηση ούτε καν ασχολείται μαζί του. Έπρεπε να περάσουν περίπου τρεις αιώνες, να έρθει η παρακμή, για να δημιουργηθούν οι κατάλληλοι όροι που ευνοούσαν την αναγέννηση του πυθαγορισμού. Ο οποίος μαζί με τον νεοπλατωνισμό και την διδασκαλία των Ορφικών γέμισαν σε μεγάλο βαθμό τις άδειες ιδεολογικές αποσκευές μιας νέας θρησκείας, η οποία έκανε την εμφάνισή της από την ανατολή.

Πηγή. Γιάνης Κορδάτος. Ιστορία της αρχαίας Ελληνικής φιλοσοφίας. Εκδ. Μπουκουμάνη, Ε΄ έκδ., Αθήνα, 1972.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1.     Οι ομοιότητες με τον Χριστιανισμό είναι προφανείς. Με την διαφορά ότι στην θέση της μετεμψύχωσης οι Χριστιανοί βάλανε την κόλαση, με τις φωτιές και τα καζάνια, να βράζουν στην αιωνιότητα οι ψυχές των αμαρτωλών.

2.     Ξύσματα: τα πολύ μικρά σωματίδια της σκόνης και άλλων αντικειμένων που φαίνονται στην λάμψη του ήλιου να στέκονται ξεκρέμαστα. Να υποθέσουμε ότι ο Πυθαγόρας υπαινίσσονταν την υλική υπόσταση της ψυχής, χωρίς να γίνεται και στο σημείο αυτό ξεκάθαρος;

3.     Τέτοια τεχνάσματα διδάσκονταν στην Αίγυπτο, ακόμη και στα χρόνια του Ιησού, έναντι αμοιβής, και μάλιστα «εν μέσαις αγοραίς». Την πληροφορία αυτήν μας την δίνει ο Επικούρειος φιλόσοφος Κέλσος στον κατά Χριστιανών «Αληθή Λόγο» που έγραψε γύρω στο 179 μ.χ. Παραθέτουμε αυτό το πολύ ενδιαφέρον απόσπασμα: «Όσα δε περί θαυμάτων και θεραπειών, κ.λ.π. ή όσα άλλα τερατευσαμένους τους μαθητάς ιστορηκέναι, φέρε πιστεύσωμεν είναι ταύτα ειργασμένα. Κοινα γαρ εισί ταύτα προς τα έργα των γοήτων, ως υπισχνουμένων θαυμασιώτερα, και προς τα υπό των μαθόντων από Αιγυπτίων επιτελούμενα, εν μέσαις αγοραίς, ολίγων οβολών αποδομένων τα σεμνά (σοβαρά) μαθήματα και δαίμονας από ανθρώπων εξελαυνόντων και νόσους αποφυσώντων και ψυχάς ηρώων ανακαλούντων δείπνα τε πολυτελή και τράπεζας και πέμματα (φαγώσιμα) και όψα (προσφάγια) τα ουκ όντα δεικνύντων και ως ζώα κινούντων ουκ αληθώς όντα ζώα, αλλά μέχρι φαντασίας φαινόμενα τοιαύτα. Άρα επεί ταύτα ποιούσιν εκείνοι, δεήσει ημάς αυτούς ηγείσθαι υιούς είναι θεού; ή λεκτέον αυτά επιτηδεύματα είναι ανθρώπων πονηρών και κακοδαιμόνων;»(απόσπ., A. LXVIII. Το απόσπασμα αυτό καθώς και πολλά άλλα από τον «Αληθή Λόγο» του Κέλσου σώθηκαν επειδή τα συμπεριέλαβε στην «Κατά Κέλσου» απάντηση του ο Ωριγένης. Αργότερα απαγορεύτηκε στους Χριστιανούς απολογητές να ενσωματώνουν στα κείμενά τους τέτοια αποσπάσματα, επειδή έτσι διασώζονταν τα γραπτά των επικριτών του Χριστιανισμού. Στην συνέχεια απαγορεύτηκε κάθε απάντηση, γιατί από τα αντεπιχειρήματα μπορούσαν να εξαχθούν συμπεράσματα για τα επιχειρήματα των Εθνικών. Των οποίων τα σχετικά βιβλία, φυσικά, ρίχνονταν στην φωτιά. Καθαρές δουλειές!). Κάποιοι, πάντως, ήταν πιο ευφάνταστοι και δεν χρειάστηκε να ταξιδέψουν ως την Αίγυπτο για να μάθουν τέτοιες αγυρτείες. Ο Ζάμολξις, φίλος και μαθητής του Πυθαγόρα, για να κάνει τους συγχωριανούς του να πιστέψουν ότι ήταν θεός, κρύφτηκε σε μία υπόγεια στοά που είχε φτιάξει κρυφά ο ίδιος, και αφού διέδωσε ότι πέθανε, μετά από τρία χρόνια ξαναφανερώθηκε και παρουσιάστηκε σαν θεϊκό πρόσωπο, προσκομίζων μάλιστα «χερόμακτρον χρυσούν», σουβενίρ από τον Άδη διά χειρός της θεάς Δήμητρας! (Ηρόδοτ., IV, 95, και Κέλσος «Αληθής Λόγος», απόσπ., A. LV).

4.     Την ίδια άποψη διατύπωσε μετά από 25 αιώνες ο διαπρεπής Γερμανός φυσικός Werner Heisenberg. Ο Heisenberg, προβεβλημένος μαθητής του Niels Bohr, αδιαμφισβήτητου αρχηγέτη της θετικιστικής έως σε ωρισμένες περιπτώσεις ακραίας ιδεαλιστικής Σχολής της Κοπεγχάγης, της κυρίαρχης δηλαδή ερμηνείας της κβαντικής φυσικής, παγιδευμένος στο θετικιστικό δόγμα και παρασυρμένος από την γοητεία των μαθηματικών, θεωρούσε ότι ο μικρόκοσμος δεν είναι τίποτε άλλο από «μαθηματικά ιδεατά». Ο κόσμος μας, όμως, δεν είναι ούτε data, ούτε γεωμετρικά σχήματα, ούτε μαθηματικά ιδεατά. Ο Κόσμος αποτελείται από μικροσκοπικές υλικές οντότητες, με συγκεκριμένα φυσικά χαρακτηριστικά (μάζα, ενέργεια, στροφορμή, κλπ), η ύπαρξη των οποίων είναι αντικειμενική ανεξάρτητα από την δικιά μας παρουσία. Οι μεταξύ τους σχέσεις μπορούν να αποδοθούν με μαθηματικό τρόπο. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι μαθηματικές αυτές σχέσεις είναι η ουσία των όντων. 

5.     Η ιερατική ή ιερογλυφική γραφή που υπήρχε στην Αίγυπτο, εχρησιμοποιείτο από τους ιερείς - σοφούς για να κρυπτογραφούν τις γνώσεις τους μ’ αυτού του είδους την γραφή, την οποία ήξεραν μόνον οι ίδιοι.

                (Πηγή εικόνας:digitalschool.minedu.gov.gr)